De orgels in de Sint-Petrusbasiliek
Klik op één van de titels voor informatie over het betreffende orgel.
Smits hoofdorgel
Verschueren koororgel
Balthasar-Florence harmonium
Dumont & Lelièvre harmonium
Smits hoofdorgel
| De, door deken De Wijs aangezochte, orgelbouwer Smits begon eind 1840 aan zijn opdracht: de bouw van een orgel met drie klavieren en een aangehangen pedaal. Door geldgebrek kon niet worden voorzien in een vrij pedaal. Dat vrije pedaal werd eerst in 1955 aangebracht.De kosten van het Boxtelse orgel tekende Frans Smits eind december 1842 aan in zijn rekeningboek: “Dus de rekening met Boxtel effen 7.203,–“. We mogen aannemen dat het orgel op dat moment kant en klaar was opgeleverd. Waarschijnlijk betreft dit niet alle kosten van het orgel. Denk daarbij aan het vervaardigen en plaatsen van orgelkas, beeldhouwwerk en ornamenten. Aan deken De Wijs, die alle gemaakte kosten in het rekeningboek van de parochie bijhield, danken we de namen van degenen die de orgelkas bouwden: Willem van der Eerden enVan Hool die de beelden sneed. |
 |
 |
Het orgel was gereed in 1842 en telt ook precies 1842 sprekende stemmen (pijpen), verdeeld over 36 registers (elk register vertegenwoordigt een klankkleur). Het orgel is opgedeeld in twee delen, opgesteld op een oxaal aan de westzijde van het schip, tegen de torenwand. Die twee delen zijn het grote orgel, geplaatst direct in de Gotische spaarnis in de torenmuur en het, meer richting kerkruimte geplaatste, balustradeorgel of orgelpositief. Op de foto is het balustradeorgel te zien, vooraan, in het midden van de balustrade. De grootste orgelpijp heeft een lengte van ca. 4,56 meter met een diameter van 16 cm; de kortste pijp meet slechts 1 cm met een diameter van 0,6 cm.
Toonomvang
|
 |
Dispositie
|
Verschueren koororgel
Balthasar-Florence harmonium
| In de kooromgang van de Sint-Petrusbasiliek staat sinds 2013 een drukwindharmonium, aangekocht door Tommy van Doorn in 2011. Het instrument is gebouwd door de bouwer Balthasar-Florence en dateert van begin 20e eeuw. Dit bedrijf was gevestigd in het Belgische Namen en werd geleid door Henri Balthasar-Florence (1844-1915, in zijn tijd een bekend componist en dirigent), en maakte naast harmoniums ook piano’s. In Namen zijn vandaag de dag nog een “Rue Balthasar-Florence” en een muziekschool (“Conservatoire Balthasar-Florence de Namur”) te vinden.
Het instrument heeft naar verluidt schade opgelopen door inslag van granaatscherven in de Eerste Wereldoorlog, toen het zich in een dorpje aan de Belgische IJzer bevond. Enkele kleine reparaties in het hout zouden hiervan getuigen. Bij een onderhoudsbeurt door Arie Schüller uit Woerden is in 2015 de Clairon in het hoogste octaaf weer volledig gemaakt (tongen die bij een eerdere reparatiebeurt waren geplaatst bleken van slechte kwaliteit en waren buiten werking gesteld). |
 |
 |
Dispositie:
De dispositie is naar het model van het klassieke Franse drukwindharmonium, en biedt de gelegenheid tot het spelen van een groot repertoire. Het harmonium heeft boventoonrijke 8-voeten en een forse klank in de 16- en 4-voeten. Het royale geluid komt goed tot zijn recht in de ruime Sint-Petrusbasiliek.
|
Dumont & Lelièvre harmonium
| Sinds september 2016 bevindt zich een drukwindharmonium van de Franse bouwer Dumont & Lelièvre in de Sint-Petrusbasiliek in Boxtel. | |
 |
 |
| Het instrument is een zogenaamde Médiophone en dateert van eind 19e eeuw. In het bovenste deel van de kast zijn resonantieboxen aangebracht, die de draagkracht en klank van een aantal registers versterken. | |
 |
Vanaf 1925 heeft dit instrument dienstgedaan in het klooster van de Zwarte Zusters in Dendermonde. Het was door hen als tweedehands instrument in gebruik genomen na de heropening van het klooster, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog verwoest werd. Na de sluiting van het klooster in 2013 heeft Arie Schüller het instrument gereviseerd en is het door Tommy van Doorn aangekocht en geplaatst in de kooromgang van de Sint-Petrusbasiliek in Boxtel. Met de Médiophone wilde Dumont & Lelièvre de klank van het pijporgel nabootsen, maar ook de expressieve kwaliteiten van het harmonium behouden. Het beoogd gebruik was dan ook in kerken en kapellen. De bouwer maakte diverse modellen (soms met een front van namaak-orgelpijpen); het instrument dat in Boxtel staat is in de catalogus aangegeven als model G, met een kast in Renaissance-stijl. |
 De dispositie is als volgt: |
|
| Bas: 1 – Cor Anglais 8′ 2 – Bourdon 16′ VB – Voix de Basse 8′ (combinatie van 1 en V) B – Baruphone 32′ V – Violoncelle 8′ 3 – Clairon 4′ 4 – Baryton 8′ 5 – Contre Basse 16′ CN – Cor de Nuit 8′ T – Tremolo 4′ |
Discant: 1 – Flûte 8′ 2 – Clarinette 16′ C – Voix Celeste 8′ S – Saxophone 32′ V – Violetta 8′ & 4′ (combinatie van 1, C, 3, T) 3 – Fifre 4′ 4 – Flûte Suisse 8′ 5 – Hautbois 16′ H – Harp Eolienne 16′ T – Tremolo 8′ |
| Verder de combinaties Concert Angélique (5 en V in de bas, 1, C en H in de discant) en Echo Celeste (V in de bas, 1 en T in de discant), Grand Jeu als kniehevel, Expression en aan de achterzijde een handpomp.
In het kwartaalblad ‘Vox Humana’ van de Harmonium Vereniging Nederland, jaar 2018 nummer 1, wordt dit instrument in het kader “Harmonium van het kwartaal” verder toegelicht en besproken door Joop Rodenburg. Tijdens de matineeconcerten door Tommy van Doorn is dit instrument steeds te beluisteren. |
|